Artykuły

Popaździernikowa odwilż i względna liberalizacja życia społecznego pozwoliła na realizację planów powołania organizacji jednoczącej działaczy kaszubskich i pomorskich. Już w styczniu 1946 roku taki postulat pojawił się podczas obrad I Kongresu Kaszubskiego w Wejherowie, jednak nieprzychylny klimat polityczny nie sprzyjał inicjatywom, z którymi „nie po drodze” było władzy komunistycznej.

Do tematu wrócono dopiero po przełomie 1956 roku, czego efektem było powstanie Zrzeszenia Kaszubskiego. Zjazd założycielski odbył się w Gdyni 28 października 1956 roku, a pierwszym prezesem został Aleksander Arendt (1912–2002). Działacze ZK zakładali, że w nowych władzach w Warszawie znajdą większe zrozumienie dla spraw kaszubskich. Liczono między innymi na stałe audycje w Radiu Gdańsk, wydawanie książek kaszubskich i o Kaszubach, utworzenie czasopisma kaszubskiego, czy wprowadzanie edukacji regionalnej do szkół.

2 grudnia tego samego roku analogiczną decyzję podjęli działacze kociewscy, zawiązując w Starogardzie Gdańskim Zrzeszenie Kociewskie pod przewodnictwem Czesława Dawickiego. Po kilku latach istnienia działalność tej organizacji wyraźnie osłabła, stąd pojawił się pomysł połączenia obu Zrzeszeń. W taki oto sposób, na zjeździe w Gdańsku, 18 października 1964 roku narodziło się Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie. Było to po myśli działaczy ZK z Lechem Bądkowskim na czele, optujących za szerszym projektem regionalizmu pomorskiego.

Dla Lecha Bądkowskiego idee regionalizmu i samorządności były szczególnie ważne. Zrzeszenie stało się pierwszym w Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej ruchem obywatelskim i pozarządowym, funkcjonującym wedle demokratycznych reguł. Samorządność dla Bądkowskiego była słowem – kluczem do zrozumienia życia publicznego. Stał na stanowisku, iż samorząd wyzwala odpowiedzialność jednostek i całego społeczeństwa, pozwala nadawać sens pracy i pozostawiać jej efekty w regionie. O codziennym, upartym dążeniu w tym kierunku pisał tak: „Działalność niezależna nie jest efektowna, nie przynosi łatwych sukcesów, jej wyniki są najczęściej trudno dostrzegalne, musi trwać długo, uczestników naraża na szykany, pomówienia, łgarstwa i straty. Dość wcześnie do świadomości jej uczestników musi się wkradać uczucie bezowocności wysiłków i zmęczenie. Zatem działalność ta wymaga dużego hartu ducha, odporności psychicznej i mocy charakteru”.

Prezes ZK-P w latach 1983–1986, Szczepan Lewna, tak pisał o idei pomorskiej według Bądkowskiego: „Był współtwórcą i duszą Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego, które uważał za swoje największe osiągnięcie programowo-organizacyjne. Krótko przed śmiercią zwierzał się kolegom z satysfakcją: »Tego, co zrobiliśmy, nic nie zdoła przekreślić.« Lech Bądkowski ukochał nade wszystko Pomorze, które w swych publikacjach wynosił ponad dzielnicowe partykularyzmy. Uważał, że asymilujące się na Pomorzu społeczeństwo zwołane z wielu dzielnic zespoli w sobie najlepsze cechy wrodzone lub nabyte i w ten sposób stworzy prężną społeczność zrzeszoną w służbie ziemi pomorskiej, w służbie ojczyzny. Ideologia pomorska, a więc idea człowieka prawego, pracowitego, zaangażowanego społecznie w rozumnych układach politycznych była osią jego życia”.