Artykuły

„Co kaszubskie, to polskie” – to jedna z głównych idei, które przyświecały członkom Towarzystwa Młodokaszubów (kasz. Towarzëstwò Młodokaszëbów), głoszącym, że Kaszubi stanowią integralną część narodu polskiego, połączoną – mimo różnic w języku i mowie – wspólnymi dziejami, kulturą oraz wiarą. Młodokaszubi zawiązali się formalnie w sierpniu 1912 roku w Gdańsku, choć środowisko to kształtowało się od kilku już lat. W pobliskim Sopocie pracował Aleksander Majkowski (1876–1938), lekarz, działacz społeczny i polityczny, ale przede wszystkim wybitny kaszubski pisarz i poeta. Według Majkowskiego i pozostałych działaczy, Kaszubi powinni być dumni ze swojego pochodzenia, pamiętać o swoich korzeniach, samokształceniu i pracy społecznej, ale też włączać się w życie kulturalne i społeczne Polaków z pozostałych zaborów. I wreszcie nie zapominać o – jakbyśmy to dzisiaj powiedzieli – promowaniu swojej historii i tradycji. Wybór orientacji propolskiej miał być odpowiedzią na niebezpieczeństwo wciąż silnej na Pomorzu germanizacji.

Nie bez powodu zjazd założycielski młodokaszubów odbył się w Gdańsku. To miasto było bowiem przez nich uważane za stolicę Kaszubów. Jak pisał Majkowski: „Gdańsk był zawsze główną siedzibą książąt kaszubskich, nawet wtenczas, gdy Pomorze dzieliło się na kilka dzielnic z osobnymi stolicami. Po wygaśnięciu sławnego rodu Pomorze kaszubskie ostatecznie w roku 1309 zawojowane (zostało) przez niemieckich Krzyżaków. Herb Kaszubski Gryf, pod którym to znakiem sławny Świętopełk wielkie prowadził wojny, został zdeptany, zarzucony i zapomniany. Od tego czasu minęło dokładnie 600 lat i oto w roku 1909 Gryf odżył; herb Kaszubski widnieje już nie na chorągwi wojennej, lecz na okładce czasopisma miesięcznego, które pod swoim godłem skupia około siebie pracowników na niwie kaszubskiej, daje wyraz dążnościom ruchu młodokaszubskiego i jest dzisiaj w pewnym znaczeniu przedstawicielem Kaszub… Nowy Rok zastał »Gryfa« ze wszystkim w Gdańsku, w starej dziedzinie książąt pomorsko-kaszubskich, głównej stolicy Kaszub, jako we właściwej mu siedzibie”.

Wyróżniającą się postacią wśród młodokaszubów był Jan Karnowski (1886–1939), sędzia, poeta, badacz historii i języka kaszubskiego. Jak podkreślił prof. Andrzej Bukowski, „O ile Majkowski był twórcą i przywódcą ruchu młodokaszubskiego, Karnowski był jego mózgiem; Majkowski wytyczał drogę, Karnowski ją teoretycznie i naukowo podbudowywał, uzasadniał oraz popularyzował”. Nie można nie wspomnieć o ks. Leonie Heyke (1885–1939), poecie, badaczu kultury i języka Kaszubów, którego twórczość wywarła duży wpływ na kolejne pokolenie literatów i działaczy regionu. Wśród gdańskich młodokaszubów wyróżniali się między innymi Franciszek Kręcki (1883–1940), Bernard Filarski (1880–1940), czy ks. Leon Miszewski (1887–1930).

Środowisko młodokaszubów skupiało się wokół magazynu „Gryf”, który najpierw ukazywał się w Kościerzynie, a następnie w Gdańsku. Było to pierwsze kaszubsko-polskie czasopismo społeczno-kulturalne w Prusach Zachodnich. To na jego łamach Aleksander Majkowski pisał: „Tak nazwała swe dążenia garstka inteligencji młodszej a rodzimej na Kaszubach, która pod hasłem: Co kaszubskie to polskie! – postawiła sobie zadanie wprowadzić pierwiastki szczepowe kaszubskie do kultury ogólnopolskiej, a zarazem oprzeć pracę społeczną i polityczną na realnych warunkach, wymagających uwzględnienia, a odrębnych w wielu punktach od warunków, panujących w innych dzielnicach Polski”. Nadzieje regionalistów o silnych Kaszubach w niepodległej Polsce ziściły się w pewnym, choć dla nich w niezadowalającym stopniu, po odzyskaniu niepodległości i włączeniu części Kaszub do Polski w 1920 roku. Przerwana w wyniku wybuchu I wojny światowej działalność Towarzystwa nie została wznowiona po odrodzeniu państwa polskiego, ale jego działacze wciąż prężnie pracowali na polu społecznym i kulturalnym. „w sensie ideologicznym i programowym młodokaszubi byli całkowicie skupieni na teraźniejszości i przyszłości (…) trzeba stwierdzić, że program młodokaszubów jak na ówczesne czasy był niezwykle nowoczesny. Jeśli weźmiemy programy rodzącego się w różnych krajach w końcu XIX wieku, regionalizmu europejskiego, to zobaczymy, że myśl Majkowskiego i Karnowskiego oraz ich współpracowników znajdowała się w głównym nurcie przemian” – podsumowali profesorowie Józef Borzyszkowski i Cezary Obracht-Prondzyński.